Perspectiva Independiente without background 001

Igmar Reyes: Privatisa e posicion huridico di funcionario publico

IgmarReyes01Den relato aki lo reflecciona riba e posicion huridico special di e funcionario publico. Esaki den cuadro di dia di obrero. Un funcionario publico ta un persona cu ta wordo nombra unilateral (es decir no na un manera mutuo) pa eherce un trabou den servicio publico y tin cu obedece interes general. E actuacion di gobierno mester wordo legitima na un manera democratico, paso ta gobierno so mag di usa arma pa mantene ordo, por limita libertad di ciudadanonan y por obliga nan di paga impuesto. 

Un gobierno ta den un relacion democratico constitucional cu su ciudadanonan. E posicion special di gobierno ta traduci su mes den e posicion huridico special di funcionario publico. E base legal ta previsto den “Landsverordening Materieel Ambtenarenrecht”. E ley conose algun exception den status di funcionario publico manera pa Minister, miembro di Raad van Advies, Procureur-General y arbeidscontractant. Den e articulo aki lo refleha riba e historia di e posicion huridico special di funcionario publico y lo cuestiona si e status di e funcionario publico ta necesario awendia ainda. 
170509 igmar reyes img 0025
Historia 

E pioneronan den e puesto di funcionario publico manera cu nos conose awendia tabata cria of sirbido di e reynan entre añanan 500 y 1500 despues di Christo. Emperador Romano Frederick II na aña 1231 a sugeri un regimen caminda sirbidonan ta haya derecho riba un bon salario y pension, pero bou condicion di un sistema cu hopi rekisito, obediencia y control rigido. Despues den añanan 1789 pa 1799 e Revolucion Frances a contribui enormemente na modernisa e aparato administrativo. Na Europa apenas den siglo 19, e funcion publico a bin cay bou di estado y ley, siendo anterior e relacion laboral entre sirbido y rey tabata personal. 

Despues cu e funcion publico a cay bou di estado y ley, e posicion huridico special di funcionario publico tambe a conose proteccion special manera proteccion contra consecuencia di “politieke willekeur”. E termino aki ta insera cu e funcionario publico mester wordo protehi di wordo kita for di trabou pa motibo di su color politico. 

Motibo pa kita funcionario publico for di trabou ta ancra cautelosamente den ley y e hustificacion di esaki por wordo examina solamente door di un hues. E pensamento tras di tur esaki ta cu solamente un cuerpo di funcionario publico independiente por opera den un estado stabiel y lo por percura pa mantene ordo na un manera imparcial. Pesey tempo aya un nombramento unilateral di un funcionario publico y un posicion huridico ancra ciudadosamente den ley a wordo considera importante. 

Status di funcionario publico

Den Reino Hulandes e buskeda na origen di e status di funcionario publico (“ambtelijke status”) ta hiba nos bek den historia mas di 200 aña pasa. Basicamente na un epoca cu ni sikiera Reino Hulandes tabata existi. No tabatin un areglo legal specifico pa e puesto di funcionarionan, pero tabatin atencion pa e relacion entre estado y funcionario publico den e Constitucion. Por ehempel Constitucion di 1814 tabata prescribi ken por bin na remarca pa bira trahado den sector publico, pero e posicion huridico mes no tabata regla. Na 12 di december 1929 esaki a materialisa den e “Ambtenarenwet”.

Na Aruba, tempo aya como parti di Antia Hulandes, salario di funcionario publico tabata regla den KB di 29 juli 1911 y e prome ordenanza oficial ta di 4 di october 1946. Despues na 8 di December 1964 tur esaki a wordo substitui den “Landsverordening Materieel Ambtenarenrecht”. Den ley no solamente condicionnan laboral a wordo regla sino tambe obligacionnan di trabou. Esaki ta wordo comproba via un “ambtseed” (es decir un huramentacion) cu ta wordo firma durante e nombracion. E funcionario publico mester cumpli cu varios rekesito particular manera “dedicacion, lealtad, confiabilidad, integridad y discrecion”. E rekesito integridad ta insera implicito e prohebicion di corupcion y soborno. 

Na Hulanda desde 1958 e comision-Kranenbrug tabatin e tarea pa wak si e status huridico di funcionario publico mester a wordo manteni. Tempo aya e comision su recomendacion tabata pa mantene esaki. E pensamento tabata cu e trahado den sector publico no por sera un contracto laboral cu gobierno paso gobierno tin dobel rol, esta di legislado y dunado di trabou. Basicamente gobierno no a wordo considera como un partner igual cu e trahado caminda por negosha un contracto laboral. Pa es motibo contracto laboral bilateral (esta un contracto mutuo manera ta usual den sector priva) a wordo considera como inapropia. Tambe e comision tabata di opinion cu e posicion huridico special di funcionario publico mester a keda ancra ciudadosamente den ley. 

Discusionnan a continua na Hulanda y den añanan 80 di siglo pasa a inicia debatenan riba e proceso di “Normalisacion”, cual termino ta referi na e diferencia den condicion huridico entre personal den sector publico y priva cu lo mester bira igual. A cambio leynan laboral di sector priva lo mester determina y regula e posicion huridico di funcionario publico. 

E discusionnan a continua pa varios aña cu opinionnan basta dividi. Esnan mas contra normalisacion tabata e sindicatonan paso nan tabatin miedo cu e funcionario publico lo bay perde trabou facil door di esaki. Como ultimo paso den e proceso di normalisacion na Hulanda, un proposicion di ley titula “Normalisering Rechtspositie Ambtenaren” a wordo aproba riba 8 di november 2016 y lo drenta aki tres aña na vigor, pues na 2020. E ley lo bay iguala e posicion legal di un funcionario publico cu esun di trahado den sector priva.

Inicia dialogo encuanto normalisacion na Aruba

Por haci e pregunta si aki na Aruba nos tambe por cuminsa na inicia e proceso pa normalisa e posicion huridico di funcionario publico. Dicon? E por wordo mira como un cuestion di principio, esta igualdad den trato. Awendia no mag di tin diferencia mas entre posicion huridico di funcionario publico y trahado den sector priva, paso e caracter di e relacion laboral entre trahado y dunado di trabou ta mescos. Es decir den ambos sector ta papia di subordinacion (esta obediencia di trahado na su supervisor) y dependencia riba salario (esta trahado ta hasi locual wordo instrui y a cambio ta haya pago). 

Un excepcion riba normalisacion ta si tin argumentonan pisa manera ta e caso pa funcionnan publico caminda por usa arma pa mantene ordo, por limita libertad di ciudadanonan of por obliga persona y compania pa paga impuesto. Pues pa cierto puestonan cu gobierno so por eherce autoridad manera den Ministerio Publico, Cuerpo Policial, Justicia y Servicio di Impuesto.  

Practicamente tur trabou den sector publico cu por wordo eherce den sector priva, lo no mester conose diferencia den posicion huridico. Interesante pa menciona ta cu na Aruba varios departamento di gobierno cu a wordo privatisa, ya caba a pasa door di e proceso caminda funcionario publico a bay over na un contracto laboral basa riba leynan di sector priva. 

Trahadonan no a bay atras den pago ni a perde proteccion laboral. Es mas, nan a haya mas espacio pa desaroya nan mes profesionalmente. Nan a haya CAO cu ta aplicabel, algo imposibel pa un funcionario publico. Un CAO ta un tremendo bentaha paso cada 2 pa 3 aña condicionnan laboral ta wordo negosha y semper e trahado ta sali beneficia. Tin cu remarca cu pa e proceso di negosha CAO continua exitosamente, sindicatonan lo mester modernisa y sigui desaroya.

Un posibel argumento contra normalisacion ta cu e funcionario publico ta traha solamente pa interes general. Pues no pa ganashi manera ta comun den sector priva. Traha pa interes general ta wordo considera como un hustificacion di e posicion di funcionario publico. Pero por tuma nota cu continuamente tin casonan bou investigacion caminda funcionario publico ta wordo sospecha di a traha pa beneficio propio y/of hasi mal uso di poder. Pues por cuestiona si traha pa interes general ta un punto solido ainda pa hustifica e status huridico special aki. 

Proteccion di retiro 

Riba tereno di leynan laboral y ley di funcionario publico, por bisa cu e proceso pa retira un funcionario publico ta hopi caro y ta un proceso cu semper ta dura hopi largo, paso pa cada un decision y/of actuacion di gobierno como dunado di trabou, e funcionario publico por apela of pone un reparo. Esaki ta hasi maneho di personal den gobierno hopi dificil. Por tuma como ehempel extremo funcionarionan publico sin trabou pero riba payroll den “overtolligheidspool”, cual ta costa placa y e funcionario publico no tin e posibilidad pa duna pueblo servicio. Basicamente e ley di funcionario publico awendia no ta adecua ni eficiente pa resolve conflictonan laboral. 

Aplica leynan laboral di sector priva no kiermen cu e funcionario publico lo perde proteccion di retiro. Al contrario, e trahado lo semper retene proteccion di retiro pa medio di “ontslagtoets” di DAO (esta e decision di DAO si e retiro ta hustificabel of no) y/of via corte. Leynan laboral di sector priva por contribui na eficiencia y mas productividad den gobierno. Por maneha personal mas eficiente riba logro y resultado, consecuentemente servicio publico lo mehora. Mester menciona cu aumento di eficiencia y productividad lo rekeri tambe miho liderasgo di directornan den sector publico.  

Un otro aspecto relata na e tema aki ta proteccion di e funcionario publico contra retiro pa motibo di “politieke willekeur”. Esaki ta un preocupacion grandi paso en realidad un funcionario publico por wordo kita fasil for di su puesto pa motibo di su color politico. Consecuentemente un aparato di funcionario publico dificilmente por opera independiente cual ta algo fundamental pa un estado stabiel y pa por mantene ordo na un manera imparcial. E ta rekeri sigur madures di esnan gobernando nos pais pa combati politieke willekeur. Punto ta cu politieke willekeur no mag di costa pueblo en general mas placa y no por sigui contribui na ineficiencia y menos productividad. Contracto laboral lo por mehora esaki.  

Un otro bentaha grandi di normalisacion lo ta mobilidad di trahado den nos marcado laboral. E trahado di sector publico por bay traha fasil den sector priva y visa versa, paso tur ta cay bou mesun regimen. Por ultimo a mi ta conclui cu aki na Aruba nos tambe mester inicia e proceso pa normalisa e status di funcionario publico. E relacion laboral den sector publico mester bira igual na sector priva paso e caracter di e relacion laboral ta mescos, claro cu excepcion di algun puesto clave den gobierno. E normalisacion di e posicion huridico di funcionario publico conose solamente bentaha. Argumentonan pa mantene, no ta fit mas den e epoca aki. No mester lubida cu e cambio aki lo contribui tambe na recupera e prestigio, imagen y respet pa e trahado di sector publico, algo cu sigur nan merece.

7 motibo pa laga Pueblo eligi su Gabinete

Columna Asiento 22 | S01E05 Hopi ciudadano ta na fabor di un cambio den nos sistema democratico cu lo duna Pueblo e poder pa eligi Parlamento y un (minister-)presidente den eleccionnan separa. De...

Sigui lesa...

Inscribi pa ricibi un resumen semanal di e articulonan mas impactante.

 

Contacto

ArenaPoliti.co ta un website di BPS Media

 

Pa tuma contacto of pa manda comunicado:

[email protected]

 

Advertising:

[email protected]

x

 

Inscribi pa ricibi un resumen semanal di e articulonan mas impactante.