Perspectiva Independiente without background 001

7 motibo pa laga Pueblo eligi su Gabinete

A22 Bestuurskantoor
Columna
Asiento 22 | S01E05

Hopi ciudadano ta na fabor di un cambio den nos sistema democratico cu lo duna Pueblo e poder pa eligi Parlamento y un (minister-)presidente den eleccionnan separa. Den e articulo aki lo presenta (en corto) un proposicion concreto pa eleccionnan separa, y lo compara esaki cu nos sistema actual.  

Proposicion
  • Pueblo ta eligi su Parlamento y Gobierno (gabinete di ministernan) den eleccionan separa.
  • E termino pa cada parlamento y gabinete ta keda cuater aña.
  • E eleccionnan ta tuma luga dos aña for di otro. Por ehempel: na 2021 eleccion parlamentario, na 2023 eleccion pa Gobierno, 2025 Parlamento, 2027 Gobierno, etc.
  • Pa e eleccion pa eligi un gabinete, politiconan tin cu forma nan posibel gabinete di antemano y presenta nan mes como un lista cu ta un posibel gabinete. Pues cada lista lo tin 7 pa 9 candidato di posibel ministernan cu hunto lo forma e gabinete cu lo goberna, si nan gana eleccion.
  • Pueblo ta vota pa un lista, no pa candidato. Pues como votado bo ta kies cua di e posibel gabinetenan (den su totalidad) bo kier pa goberna nos pais.
  • Si ningun di e listanan logra mas cu 50% di e votonan, lo bin un di dos rond di votamento entre e dos partidonan cu a logra mas hopi voto den e prome rond. Pues ningun gabinete por goberna sin a haya mas cu 50% di e votonan, sea den e prome of di dos rond di votamento. 

7 motibo cu esaki lo ta miho cu nos sistema actual

Menos tempo perdi
Actualmente, ora mester forma un coalicion, e tempo di negociasacion entre partidonan formando un coalicion por tuma hopi tempo. Durante e tempo aki, un gabinete ‘bieu’, cu usualmente a perde sosten di Pueblo, ta keda goberna den forma demisionario. E tempo sin un gobierno legitimo cu tur autoridad di tuma decisionnan, ta tempo perdi pa loke ta trata implementacion di proyectonan nobo, ideanan nobo y progreso en general.  

Si Pueblo por vota pa su gabinete den e forma proponi, e lista di gabinete cu gana por cuminsa goberna riba termino corto.  


Stabilidad
Ta posibel cu coalicionnan ta wanta cuater aña, pero ta comun cu esaki no ta e caso. Esaki ta un motibo principal cu hopi coalicion ta wordo considera gabinetenan fragil. Si Pueblo por eligi un gabinete cu ya caba a bay eleccion como 1 team y ya caba a formula nan plan di gobernacion, e chens ta grandi cu lo tin mas stabilidad den gobernacion.


Biña sin awa
Actualmente, ora partidonan mester forma un coalicion, nan tin cu tira (hopi) awa den biña y keda sin ehecuta (gran) parti di nan programa di campaña. Pues nan no lo cumpli cu tur loke nan a campaña cun’e. Si bo a vota pa partido X paso bo ta ful di acuerdo cu 10 di nan puntonan den nan programa, ora di forma un coalicion probablemente nan no lo por cumpli cu tur e puntonan cu a convence’bo pa vota pa nan. Bo por wak e partido cu bo a vota p’e goberna cu un partido cu bo no kier na mando di bo pais. Den tiki palabra: bo no ta haya loke b’a vota p’e.

Cu e sistema proponi, tur hende por sa di antemano kico nan voto pa cada lista di gabinete lo significa, y e posibel gabinetenan no tin mester (y no tin excuus) pa tira awa den biña. What you see is what you get.  
Esaki tambe lo por preveni e custumber di varios partido pa priminti ‘cielo y tera’ durante eleccion, sabiendo cu nan toch no lo ‘mester’ cumpli cu tur cos, mientras e ta duna partidonan cu si ta sincero un chens pa ehecuta nan plan completo.
bina den awa

Legitimidad democratico
Bou di e sistema proponi, cu Pueblo mes ta eligi su gabinete, y Pueblo sa di antemano ki gabinetenan nan por haya y con e programa di gobernacion lo ta (sin awa den biña), nos lo tin un gabinete cu un nivel halto di legitimidad democratico.
Actualmente, un mayoria den Parlamento, hasta un mayoria ficticio, por pone ken cu nan kier como minister. No ta importa si e persona tin 10.000 of 0 voto. Pueblo lo mester warda y wak ken e partido(nan) ta dicidi pa pone como minister.

Tin un dicho conoci ta bisa cu ‘Pueblo ta haya e gobierno cu e merece’. Pero na Aruba di baina nos ta haya e Parlamento cu Pueblo a escoge, y hasta por goberna bou mayorianan ficticio caminda mayoria votado no a vota pa esnan cu e mayoria den Parlamento. Legitimidad democratico sigur ta algo cu mester mehora, y e sistema proponi ta un di e formanan cu por percura pa esaki.


Mas oportunidad pa Pueblo laga su voz resona
Actualmente Pueblo por vota un biaha den cada cuater aña. Ora Pueblo por vota mas lihe, ta paso gobierno a cay. Cu e sistema proponi, Pueblo lo por vota cada dos aña; pa eligi Parlamento y dos aña despues pa eligi Gobierno, etc. Esaki ta duna Pueblo e oportunidad pa dirigi e rumbo di nos pais cada dos aña, aumentando e influencia y rol di Pueblo den nos democracia.


Un Parlamento mas fuerte cu ta percura pa miho checks and balances
Actualmente nos ta eligi un Parlamento, y un mayoria den Parlamento ta aproba un gabinete. E gabinete usualmente ta consisti di e ‘top’ di e partido, y e fraccion mayoritario den Parlamento mester controla su coleganan di partido cu hopi biaha tin mas di bisa den nan partido. Mastanto ta e (‘top’ di) partido ta dicidi riba gobernacion, no Pueblo y no Parlamento. Nos ta haya situacionnan cu esnan cu mester controla e ministernan ta depende riba e mesun ministernan pa mantene un luga den e partido. Kisas paso e ta custumber, y e pensamento cu “ya, asina nos sistema ta y nos no conoce otro sistema den reino Hulandes” ta pone hopi hende keda sin realisa e conflicto obvio den nos sistema, cu ta debilitando un miho funcionamento di nos checks and balances pa decadas.

Esaki lo ta diferente bou di e sistema proponi. Parlamento no ta keda e ‘middle man’ den eligi nos gobierno. Pueblo mes lo haci’e. Vote-getters di e eleccion parlamentario lo bay den Parlamento y no bira minister. Asina e vote-getters no ta laga nan luganan den Parlamento pa otro candidato cu menos voto. Pues cu e sistema proponi, no solamente e gabinete lo haya (hopi) mas legitimidad democratico, Parlamento tambe. Esaki lo trece mas balans entre Parlamento y Gobierno, cual por yuda mehora e funcionamento di checks and balances.  


Coalicion ta keda posibel, pero mas stabiel
E sistema proponi pa laga Pueblo eligi su gabinete ta laga espacio pa partidonan forma un coalicion prome cu eleccion. Partidonan cu no ta kere cu nan por gana eleccion pa eligi un gabinete nan so, of cu kier reenforsa nan ekipo di ministernan potencial, por opta pa uni. Pues por forma un coalicion di antemano. Esaki a base di na propio escogencia y no paso un resultado di eleccion parlamentario a ‘condena’ nan na otro. 

Diferencianan grandi cu e sistema actual ta cu den e caso aki e coalicion ta presenta su mes na Pueblo como un coalicion di antemano (what you see is what you get) y ta traha nan plan di gobernacion di antemano. Pueblo lo sa di antemano pa kico nan ta vota y e posibel gabinete lo a pasa nan proceso di negociacion caba.


Hopi reto, hopi solucion
Cada sisema democratico tin su bentaha y desbentahanan. Tambe cada sistema ta rekeri madurez politico pa funciona optimalmente. Esaki tambe ta conta pa un sistema manera proponi den e articulo aki. Tambe lo tin hopi mas aspecto cu lo mester wordo regla, manera e relacion (legal) entre Parlamento y Gobierno. E no ta un cambio cu por pasa di un dia pa otro, pero e ta posibel. Lo tin hopi reto pero tin por lo menos mesun hopi solucion.

Otro posibel cambionan manera cambia e forma di parti restzetels, proposicion 21+10, referendum y un corte constitucional, tin e potencial pa mehora nos sistema democratico y percura pa un nivel mas halto di checks and balances. 


Previously:
Asiento 22 S01E01 ‘Prome nos purba drecha Reino Hulandes, ban drecha Aruba’
Asiento 22 S01E02 ‘Cambio di sistema pa eligi parlamentario’
Asiento 22 S01E03 ‘AVP deliberadamente ta frustra nos Democracia Parlamentario’ 
Asiento 22 S01E04 ‘Atrobe un Mayoria Ficticio’

Carlos Guiamo | Asiento 22 
This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Expresionnan haci den e articulo aki no necesariamente ta refleha opinion di ArenaPoliti.co

7 motibo pa laga Pueblo eligi su Gabinete

Columna Asiento 22 | S01E05 Hopi ciudadano ta na fabor di un cambio den nos sistema democratico cu lo duna Pueblo e poder pa eligi Parlamento y un (minister-)presidente den eleccionnan separa. De...

Sigui lesa...

Inscribi pa ricibi un resumen semanal di e articulonan mas impactante.

 

Contacto

ArenaPoliti.co ta un website di BPS Media

 

Pa tuma contacto of pa manda comunicado:

[email protected]

 

Advertising:

[email protected]

x

 

Inscribi pa ricibi un resumen semanal di e articulonan mas impactante.